Filosofiekalender 2009 (6)

“Mensen willen simpelweg onafhankelijke keuzes kunnen maken, wat die onafhankelijkheid ook kost en waartoe hij ook leidt.”

Fjodor Dostojevski in Aantekeningen uit het ondergrondse (1864)

In Aantekeningen uit het ondergrondse laat Dostojevski zijn verteller nadenken over menselijke verlangens en de vrije wil. De hoofdpersoon gelooft niet dat mensen gedetermineerd zijn. En evenmin dat ze altijd redelijk handelen. Mensen willen onafhankelijke keuzes maken, maar wat ze kiezen is niet altijd rationeel: willens en wetens kiezen ze soms juist voor wat nadelig voor hen is. De verteller meent dat mensen stomme beslissingen nemen, omdat ze aan zichzelf en hun medemensen willen bewijzen dat ze het recht hebben die keuzes te maken. Ze willen hun vrijheid bewijzen. En door dat te doen, houden ze die vrijheid in stand: alleen door onafhankelijke keuzes te maken, die soms tegen de ratio in gaan, kan een mens zijn persoonlijkheid bevestigen en zijn individualiteit handhaven. Juist in zijn onberekenbare gekheid kan men bewijzen een uniek mens te zijn.