Filosofie Scheurkalender 2004 (3)

‘Il n’est pas en leur pouvoir de taire ce dont ils ne peuvent pas parler.’ (Jean-François Lyotard, Le Différend, 1983)  [‘Het is voor hen niet mogelijk te zwijgen over iets waarover ze niet kunnen spreken.’]

In Le Différend ontwikkelt Lyotard een theorie over verschillende wijzen van zwijgen. Hij maakt onder andere onderscheid tussen zwijgen uit onvermogen en zwijgen uit verplichting. Daarvoor citeert hij Wittgensteins beroemde slogan uit de Tractatus: ‘Waarover men niet spreken kan, daarover moet men zwijgen.’ Lyotard vraagt zich af wat dit ‘moeten’ betekent. Moeten we zwijgen omdat we niet anders kunnen? Of moeten we zwijgen uit verplichting?
Lyotard gebruikt zijn theorie over zwijgen om uit te leggen waarom mensen moeite hebben om over Auschwitz te spreken. Hij concludeert dat veel overlevenden niet over Auschwitz spreken, omdat ze het niet kunnen en niet omdat ze het niet zouden mogen. Voordat we dus aannemen dat iemand niet spreekt vanwege een verbod, moeten we onderzoeken of die persoon er überhaupt over kan spreken. Over de overlevenden van de holocaust concludeert Lyotard: ‘Het is voor hen niet mogelijk te zwijgen over iets waarover ze niet kunnen spreken.’